MAXQDA wspiera różne ramy metodologiczne, w tym i teorię ugruntowaną, organizowaniu, analizowaniu, wizualizacji i publikowaniu danych. W tym artykule przedstawiamy narzędzia, które pomogą szybko i łatwo analizować dane w ramach teorii ugruntowanej w programie MAXQDA.
Czym jest teoria ugruntowana?
Teoria ugruntowana opiera się na założeniu, że badacz tworzy teorie na podstawie posiadanych przez niego danych na konkretny temat. Innymi słowy, poprzez zbieranie i analizę danych jakościowych, badacz może skonstruować nową teorię, która jest na nich “ugruntowana”. Tworzenie w tym wypadku zaczyna się wobec tego od zbierania danych w oparciu o postawione pytanie, a nie w celu sprawdzenia konkretnej hipotezy.
Zasady teorii ugruntowanej zostały przedstawione w 1967 roku przez socjologów Barneya Glasera i Anselma Straussa w książce “Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego” (“The Discovery of Grounded Theory”). Pomysł, by w celu stworzenia teorii rozpocząć od analizowania danych, był sprzeczny z wcześniejszymi tradycjami metodologicznymi, które w większości sugerowały, że badacze powinni weryfikować już sformułowaną teorię podczas zbierania danych.
Teoria ugruntowana to odkrywanie teorii z danych systematycznie pozyskiwanych w badaniach społecznych.Glaser & Strauss, 2009
Teoria ugruntowana pozostaje jedną z najpopularniejszych jakościowych ram metodologicznych stosowanych obecnie przez badaczy. Metodologia teorii ugruntowanej i jej zastosowanie “sprzyjają postrzeganiu danych w świeży sposób i eksplorowaniu pomysłów na temat danych poprzez wczesne pisanie analityczne” (Charmaz, 2006). Istnieje również wiele iteracji procesu teorii ugruntowanej, zwłaszcza jeśli chodzi o kodowanie. Niniejszy artykuł jest raczej praktycznym przewodnikiem po analizie danych przy użyciu MAXQDA, niż metodologiczną oceną samej teorii ugruntowanej.
Analiza danych w teorii ugruntowanej przy użyciu MAXQDA
W analizie opartej na teorii ugruntowanej badacz zazwyczaj analizuje dane poprzez: znalezienie powtarzających się tematów poprzez dokładny przegląd danych; zakodowanie wyłaniających się tematów za pomocą słów kluczowych i fraz; hierarchiczne pogrupowanie kodów w pojęcia; skategoryzowanie pojęć poprzez zidentyfikowanie związków między nimi. Kategorie utworzone w tym procesie, jak również znalezione między nimi powiązania, są następnie wykorzystywane jako podstawa do opracowania nowej teorii.
Można wyróżnić cztery główne kroki w analizie danych jakościowych w oparciu o ramy teorii ugruntowanej za pomocą MAXQDA. Są one znane jako “4C”:
- kodowanie danych,
- dostosowanie systemu kodowania,
- budowanie kategorii za pomocą Creative Coding, oraz
- konstruowanie teorii za pomocą MAXMaps.
Kroki te ułatwiają analizowanie danych, co pozwala badaczowi swobodnie konstruować nowe teorie, zamiast po prostu zbierać dane w celu sprawdzenia, czy istniejąca już teoria odnosi się do badanych zjawisk społecznych. Wolność, jaką teoria ugruntowana daje badaczowi, może jednak być w praktyce jednym z jej największych wyzwań.
Brak sztywnej struktury i ustalonych reguł sprawia, że badacze muszą całkowicie samodzielnie kierować swoją pracą. Może to prowadzić do niepewności, jak rozpocząć analizowanie danych. Badania oparte na teorii ugruntowanej, zwłaszcza prowadzone z wykorzystaniem metody ciągłego porównywania w analizie jakościowej, są “pracochłonnym zadaniem, które wymaga od badacza zainwestowania czasu w procesy analizy i zbierania danych” (Kolb, 2012).
Proces analizowania danych jest znacznie bardziej przejrzysty, gdy używa się oprogramowania. Dzięki MAXQDA teorię możesz tworzyć na bieżąco – możesz wyszukiwać segmenty danych podczas kodowania, od razu gdy tylko wymyślisz koncept analityczny. Jeśli nie masz jeszcze licencji MAXQDA, pobierz 14-dniową bezpłatną wersję próbną, aby zacząć:
Pobierz bezpłatną wersję próbną
Krok 1: Kodowanie danych
Kody tworzą porządek – pomyśl na przykład o katalogu słów kluczowych w bibliotece. Katalogi pomagają znaleźć właściwą książkę i oraz stanowią listę tematów, o których biblioteka posiada książki. Oczywiście, użyteczność katalogu zależy od użyteczności systemu indeksów i dokładności słów kluczowych. Podobnie jest w przypadku procesu kodowania przez badacza. Przypisywanie kodów do segmentów tekstów, obrazów lub materiałów audio/wideo w programie MAXQDA nazywane jest “kodowaniem”.
Kodowanie w teorii ugruntowanej można podzielić na dwie główne fazy:
- Wstępny etap “otwartego kodowania” – na tym etapie badacz pracuje ściśle nad danymi, próbując nazwać konkretne wiersze lub segmenty danych poprzez tworzenie nowych kodów. Otwarty umysł to podstawa, by uniknąć ograniczenia liczby kodów. Stworzone kody podstawowe zostaną dopracowane podczas kolejnych etapów analizy.
- “Selektywne kodowanie” w zaawansowanych etapach procesu kodowania (druga, trzecia, itd. runda kodowania). W późniejszych etapach kodowania, badacz skupia się na kodowaniu w celu określenia głównych kodów wyższego poziomu i uporządkowania kodów niższego poziomu stworzonych podczas początkowej fazy kodowania.(Patrz kroki 2 i 3)
Kody powinny być osadzone w danych, dlatego jedną z najbardziej popularnych technik kodowania w analizie teorii ugruntowanej jest znana jako “kodowanie in-vivo”: użycie słów lub fraz znalezionych w danych (takich jak transkrypcje wywiadów lub teksty) jako kodów.
Wybierz opcję kodowania, która najbardziej Ci odpowiada.
Funkcja kodowania in-vivo w MAXQDA została zaprojektowana specjalnie, by ułatwić ten rodzaj analizy opartej na teorii ugruntowanej. Po prostu wybierz słowo(a), które chcesz użyć jako kod, a następnie kliknij na symbol “In-vivo” na pasku narzędzi w oknie “Przeglądarka dokumentów”. Wybrane słowo(a) zostanie dodane do okna “Drzewo kodowe” jako kod dla tego krótkiego segmentu tekstu. Różne opcje kodowania MAXQDA można również wybrać z menu kontekstowego, które pojawia się po zaznaczeniu segmentu dokumentu i kliknięciu prawego przycisku myszy.
Krok 2: Dostosowywanie systemu kodowania
Podczas późniejszych “rund” kodowania, badacz przechodzi ponownie przez zakodowane już dane, używając techniki kodowania selektywnego wspomnianej powyżej. W MAXQDA możliwe jest tworzenie hierarchii kodów poprzez sortowanie ich na “kody nadrzędne” i “podkody” w oknie “Drzewo kodowe”. Ten proces pomoże Ci stworzyć i udoskonalić to, co nazywa się drzewem kodów, a będące ich systemem, które pozwoli Ci łatwo zidentyfikować kody o podobnej treści i pogrupować je w pojęcia.
Zaawansowane etapy kodowania z MAXQDA
Program MAXQDA pomaga w tym kroku, umożliwiając automatyczną organizację kodów w strukturze hierarchicznej, co oznacza, że można tworzyć wiele warstw kodów – nadkody, podkody i ich kolejne podkategorie. System kodów jest automatycznie wyświetlany jako struktura drzewiasta na ekranie, którą możesz otworzyć w osobnym oknie, jeśli twój system kodów ma skomplikowaną strukturę.
Taka struktura hierarchiczna może zawierać do dziesięciu poziomów, a liczba kodów jest nieograniczona. Liczby w prawej kolumnie okna “Drzewo kodowe” wskazują liczbę zakodowanych segmentów, dzięki czemu możesz łatwo sprawdzić ich częstotliwość. Możesz również rozwinąć lub zwinąć podkategorie, klikając ikonę strzałki obok kodu, jak pokazano poniżej:
Łatwe dostosowywanie drzewa kodowego za pomocą MAXQDA.
Krok 3: Tworzenie kategorii za pomocą kodowania kreatywnego
Kategorie podczas analizy w teorii ugruntowanej są tworzone poprzez grupowanie podobnych koncepcji w drugiej połowie fazy kodowania selektywnego (lub podczas trzeciej fazy kodowania, jak określają to niektórzy eksperci). Kategorie te będą stanowiły podstawę nowej teorii, ponieważ badacz będzie w stanie oznaczyć teoretyczne powiązania między nimi (Schreiber, 2001). Związki między kodami zaczynają pojawiać się wraz z generowaniem, sortowaniem i strukturyzowaniem nowych kodów.
Funkcja MAXQDA “Kodowanie kreatywne” jest idealnym narzędziem dla procesu kategoryzacji, ponieważ zapewnia badaczowi duży obszar roboczy, w ramach którego kody mogą być swobodnie przesuwane i sortowane w celu utworzenia grup znaczeniowych. Aby rozpocząć, wystarczy kliknąć “Kodowanie kreatywne” w zakładce “Kody” w menu na górze ekranu, aby aktywować tryb. Na ekranie pojawi się następujący obszar roboczy:
Wybieranie kodów do Kreatywnego Kodowania.
Przeciągnij kody, z którymi chcesz pracować, z okna “Drzewo kodowe” i upuść je do obszaru roboczego MAXMaps. Możesz teraz dowolnie grupować i organizować kody za pomocą myszy, tworzyć w razie potrzeby nowe kody nad- i podrzędne, a także zmieniać kolory kodów według potrzeb. MAXQDA zapewnia Ci potrzebny do tego łatwy w użyciu pasek narzędzi, który pojawi się nad obszarem roboczym.
Po zakończeniu porządkowania kodów należy opuścić “Kodowanie kreatywne”, aby zastosować zmiany w drzewie kodów. Kliknij symbol “Wyjdź z trybu kodowania kreatywnego” w lewym górnym rogu okna, a następnie wybierz “tak” w wyskakującym oknie.
Krok 4: Konstruowanie teorii z MAXMaps
Teoretyczne powiązania pomiędzy kategoriami staną się jaśniejsze po fazie kodowania selektywnego. Kolejnym krokiem w teorii ugruntowanej jest faza próbkowania teoretycznego w której kolejne wybrane dane zbierane są w celu rozwinięcia wyłaniającej się teorii i opracowania tworzących ją głównych kategorii.
Na tym etapie zalecamy użycie funkcji MAXQDA MAXMaps w celu stworzenia wizualnego diagramu teorii. MAXMaps pozwala na wizualizację złożonych powiązania w danych i zależności w teorii poprzez tworzenie map koceptów, pokazujących połączenia pomiędzy różnymi elementami.
Możesz zacząć od pustej mapy, do której możesz łatwo przeciągnąć i upuścić elementy, lub użyć jednego z kilku szablonów modeli w MAXMaps aby automatycznie zaimportować połączenia znalezione w twoich danych. Przykładowo, jeśli jesteś zainteresowany badaniem połączeń w obrębie konkretnej kategorii, możesz użyć modelu Kod-Teoria, aby wyświetlić połączenia między kodem, jego podkodami i notatkami, tak jak pokazano tutaj:
Model Kod-Teoria z integracją podkodów na dwóch poziomach.
Aby uzyskać lepszą perspektywę na elementy znajdujące się w projekcie oraz by z łatwością odnaleźć źródła danych, możesz tworzyć również tabele i arkusze. Wszystkie elementy użyte w mapie są interaktywne – połączone z twoim projektem w MAXQDA.połączone z twoim projektem w MAXQDA. Wystarczy dwukrotnie kliknąć na ikonę, żeby otworzyć dokument, zakodowany segment lub notatkę, aby przeczytać lub nawet zmodyfikować analizę, która doprowadziła Cię do wizualizowanej teorii. MAXMaps jest doskonałym narzędziem do łatwego znalezienia miejsc, w których potrzebne są dalsze dane podczas fazy próbkowania teoretycznego w twojej analizie.
Analiza teorii ugruntowanej nie jest procesem liniowym, dlatego chociaż przedstawione zostały kroki i sugestie, jak MAXQDA może wspierać badania teorii ugruntowanej, to podczas późniejszych etapów próbkowania teoretycznego badacz musi zakodować nowe dane i w tym momencie może chcieć zrewidować niektóre z kategorii, które już opracował. Oznacza to rozpoczęcie cyklu “4C” od nowa.
Nie zrażaj się! Cykliczny proces może na początku wydawać się zniechęcający, ale z każdą rundą testowania i ulepszania kategorii za pomocą MAXQDA, teoria stanie się bardziej przejrzysta i odporna. Pamiętaj, że jeśli udało Ci się dotrzeć tak daleko, to jesteś blisko zbudowania nowej teorii, która może zmienić sposób postrzegania tematu, którego ona dotyczy.
Wskazówka: Znaczenie notatek
Możesz zorganizować swoje notatki w dowolny sposób, ale zalecamy dodanie nagłówka i wyjaśnienie, do którego segmentu danych się odnoszą. Poświęcając kilka dodatkowych minut na organizację notatek, zaoszczędzisz dużo więcej czasu podczas późniejszych etapów pracy. Na szczęście MAXQDA automatyzuje kilka kroków za Ciebie, dzięki czemu nie musisz już ręcznie pisać i układać swoich notatek za pomocą karteczek!
Jak tworzyć notatki w MAXQDA
Notatki są integralną częścią każdego projektu w programie MAXQDA, a ich pisanie jest istotną częścią badań z zakresu teorii ugruntowanej. Intuicyjny design MAXQDA pozwala na elastyczność w podejściu metodologicznym i wspiera Cię w byciu tak bardzo kreatywnym podczas procesów badawczych i analitycznych, jak tylko chcesz.
W programie MAXQDA można rozróżnić różne rodzaje notatek, które następnie pełnią różne role w analizie. W MAXQDA notatki mogą być dołączane do dokumentów, grup dokumentów, plików audio i wideo itp. Można przypisać je również do samych kodów. Notatki o kodach często zawierają definicje kategorii i oraz odnośniki do linków, które mogą wyjaśnić znaczenie kategorii, które tworzysz poprzez analizę teorii ugruntowanej i wyjaśnić ich związek z oryginalnymi cytatami. Istnieje nawet możliwość utworzenia “wolnej” notatki, która jest dołączona wyłącznie do samego projektu.
Aby utworzyć notatkę, kliknij dwukrotnie ikonę notatki, a pojawi się okno dialogowe. Nazwij swoją notatkę i dodaj do niej tekst. Pola “Autor” i “Data utworzenia” są wypełniane automatycznie, co pozwala zaoszczędzić czas.
Okno dialogowe notatki MAXQDA.
Typy notatek
Następnie można sklasyfikować notatki, używając jednego z 10 symboli dostarczonych przez MAXQDA. Podczas przeprowadzania analizy teorii ugruntowanej zalecamy sortowanie notatek według typów. Najczęstszym typem notatek używanych w analizie teorii ugruntowanej są notatki teoretyczne, ponieważ opisują idee badacza stojące za jego działaniami analitycznymi.
Badacz “teoretyzuje” na podstawie danych pisząc notatki w celu wydobycia teoretycznego znaczenia za kodami i logicznymi związkami między kodami podczas procesu kodowania. Glaser, 1998.
W swoim projekcie MAXQDA możesz zdecydować się na użycie ikony notatki z “T” do reprezentowania notatek teoretycznych, ikony notatki z “M” dla notatek metodologicznych, przypisać niebieską ikonę do pomysłów wygenerowanych in-vivo, czerwoną do pomysłów z poprzednich badań, i tak dalej. Możesz dostosować swój system organizacji notatek dowolnie, w sposób, który będzie dla ciebie najlepszy.
Po zakończeniu pisania notatki wystarczy zamknąć okno, a MAXQDA zapisze ją automatycznie. Ponadto informacje dodane do nowej notatki są zapisywane w otwartym oknie notatki co pięć minut, więc nie musisz się martwić o utratę czegokolwiek, jeśli przypadkowo zamkniesz okno dialogowe!
Przegląd notatek
Przy tak wielu różnych opcjach i typach notatek dostępnych w programie MAXQDA, pomocne może być posiadanie przeglądu wszystkich prac i informacji dotyczących notatek. Specjalnie w tym celu została stworzona opcja “Przeglądu notatek”, która może pomóc Ci zaoszczędzić wiele czasu, gdy zaczynasz pisać. Najszybszy sposób na uzyskanie dostępu do “Przeglądu notatek” to zakładka Notatki na górze ekranu w programie MAXQDA.
Okno dialogowe “Przeglądu notatek” programu MAXQDA.
Opcja “Przegląd notatek” otwiera nowe okno dialogowe z tabelą zawierającą wszystkie ważne informacje o notatkach, w tym miejsce notatki, tytuł, autora, pochodzenie i podgląd treści. Możesz w nim przeglądać swoją pracę, filtrować notatki według kolumny, aby znaleźć konkretne informacje, i przejść do szukanej notatki. Gromadzenie i przeglądanie swoich myśli w trakcie całego procesu analizy teorii ugruntowanej nigdy nie było łatwiejsze!
Bibliografia
- Charmaz, K., Constructing Grounded Theory: A Practical Guide Through Qualitative Analysis. — SAGE, 2006.
- Glaser, B., Doing Grounded Theory: Issues and Discussions. — Sociology Press, 1998.
- Glaser, B., Strauss, A. The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. — Transaction Publishers, 2009.
- Kolb, Sharon M., Grounded theory and the constant comparative method: Valid research strategies for educators. – Journal of Emerging Trends in Educational Research and Policy Studies 3.1, 2012 (83).
- Montgomery, P., Bailey, P. H., Field notes and theoretical memos in grounded theory. – Western Journal of Nursing Research, 2007, 29(1), 65-79.
- Schreiber, R. S., Stern, P. N., Using grounded theory in nursing. – Springer Publishing Company, 2001.
YouTube Tutorials:
Special thanks to Dr. Timothy C. Guetterman for his editorial contribution to this article!
Editor’s note: this post has been updated from its original version published in November 2018.
